Bu yıl, Sakarya Uğur Değişim Anadolu Lisesi öğrencileri (Metehan Bayhan, Jannah Elcharity, Zeynep Naz Aslan) uluslararası YRE [Young Reporters for The Environment (Çevrenin Genç Sözcüleri)] projesine katıldılar. Grubumuz Rodica İlkokulun’daki seçmeli ders olan Okul Gazeteciliği (Svit Mandelj, Melani Benček, Lina Sajevic ve Žiga Tomažič) öğrencileri akranlarıyla memleketlerinde kentsel genişleme nedeniyle betonla çevrili veya betona sıkışmış yaşlı ağaçlar konusunda işbirliği yaptı. Zoom üzerinden tanışıldı ve projenin gidişatı konusunda anlaşmalar yapıldı. Dil engellerine rağmen, ilginç bir makaleyi koordine edilip çalışma tamamlandı. Öğrenciler, şehrin en eski sakinlerinden olan anıt ağaçlar hakkında pek çok şey öğrenip bu ağaçların rol ve önemlerini çalışmada belirttiler.

Ağaçların Şehirlerdeki Önemi

Ağaçlar Dünya’daki yaşamın devamı için gereklidir. Birçok hayvan için barınak ve yiyecek sağlarlar, çevredeki oksijen ve karbondioksit arasındaki dengeyi sağlarlar ve şehirde insan, hayvan ve bitki sağlığı için daha iyi koşullar oluştururlar. Havadaki zararlı parçacıkları uzaklaştıran adeta birer 'hava filtreleridir’. Geniş gölgelikleri ile şehir havasını yaz aylarında sekiz dereceye kadar serinletebilirler. Güneş ışınlarını emerek yüzey ısınmasını azaltırlar.

Ağaçlar ayrıca rüzgar hızını ve yönünü etkiler. Ağacın yapraklarının yoğunluğuna bağlı olarak, rüzgar gücü başarısı düşer. Ağaçlar ses kirliliğini de “filtreler”. Gürültü azaltma, yaprakların boyutuna ve yaprakların konumuna bağlıdır, örn. ıhlamur ve beyaz akçaağaç gürültüyü azaltmada söğüt veya gürgenden daha başarılıdır. (Şiftar ve diğerleri, 2011).

Güçlü ağaçlar çok eski zamanlardan beri birçok kültürde önemli rol oynamıştırlar. İnsanlara barınak sağlamışlardır, çeşitli toplantılar ve ayinlerin yeriydiler ve mekana özel bir tanınabilir simge oldular. Ne yazık ki, bu durum artık böyle değil…

Özellikle şehirlerde eski ağaçların yerine yenilerini dikeceği için bu ağaçları kesmenin bir sakıncası olmadığını sık sık duyuyoruz. Ama aradaki fark çok büyük. Lübliyana Üniversitesi Peyzaj Mühendisliği Profesörü Dr. Valentina Schmitzer "Yetişkin bir ağaç, şehrin mikro iklimi üzerinde genç, küçük ve daha az yaprak döken bir ağaçtan önemli ölçüde farklı bir etkiye sahiptir" diye açıklıyor.

Betona Sıkışmış Anıt Ağaçlar

Güçlü yaşlı (anıtsal) ağaçlar hakkında ne biliyoruz? Anıtsal ağaç nedir sorusuna prof. Dr. Ünal Asan , uzun ömürleri nedeniyle geçmişle geleceği birbirine bağlayan hayatımızın doğal miras olduklarını belirtti. Dünyada koruma altına alınan birçok doğal güzellik var ve onlara hem kültürel hem de bilimsel değer katmakta..

Yerleşim yerlerinde, - köylerde, kasabalarda, şehirlerde- ağaçlar genellikle en yaşlı ve aynı zamanda en önemli sakinlerdir. Bazıları yüz yıldan daha yaşlıdır, ancak çoğu zaman onlara gereken özeni göstermiyoruz veya rollerinin farkında bile değiliz.

Ağaçlar önemli bir sosyal, ekolojik, tarihi ve ekonomik rol oynamaktadır. İklim ve hava kalitesi üzerinde olumlu bir etkiye sahiptirler, nemi tutarlar ve ayrıca insan sağlığı ve refahı üzerinde olumlu bir etkiye sahiptirler. Fiziksel artıları önde olmakla birlikte çalışmalar ağaçların insan ruhuna de iyi geldiğini gösterir. Son olarak, ağaçlar da kültürün bir parçasıdır ve kentsel çevreye benzersiz bir karakter verir. Yaşlı kent ağaçları, genç ağaçlardan daha dayanıklı oldukları için çevreye daha faydalıdır. Bu nedenle, bu ağaçların uygun şekilde profesyonelce bakımının yapılması önemlidir.

Betona sıkışmış ağaçlar büyümek için son derece elverişsiz koşullara sahiptir. Etraflarında toprak yerine asfalt ve beton vardır. Kirli hava, asfaltlar ve beton köklere zarar verir ve ağacın köklerinin genişlemesini engeller. Bu yüzden giderek daha fazla hastalığa ve zedelenmeye, sonuç olarak daha kısa bir ömre neden olur.

İnsanlar ağaçlara her zaman sembolik bir değer vermişlerdir. Slovenya'da ıhlamur ağacı Slovenliğin sembolüdür. Anıt ekimi veya Ayrıca Domžale'de (Groblje bulvarı) yaklaşık 200 yıllık bir ıhlamur ağacı bulvarı bulunmaktadır. Türkiye’de ise Bursa denince akla hep heybetli gövdesiyle turist çeken 600 yıllık Ulu Çınar ağacı gelmektedir.

Slovenya’da, kelimenin tam anlamıyla betonun ortasına sıkışmış, 100 yaşından büyük birkaç ağaç daha var. Domžale Belediyesi temsilcisi Aljoša Repanšek , ağaçların türleri, yaşları ve bakımlarının nasıl yapıldığı ve bir ağacı en çok neyin tehdit ettiği hakkında bizi bilgilendirdi. Sakarya’da belediyenin verilerine göre Adapazarı Milli Egemenlik Caddesi’nde 100’den fazla betona sıkışmış anıt ağaçlar bulunmaktadır. Yanlarında geçerken acaba kaçımız tarihe tanıklık etmiş yüzlerce yaşındaki bu anıt ağaçların farkında?

Resim 1. Slovenya’nın başkenti Lübliyana

Resim 2. Sakarya, Adapazarı’ndaki bir anıt daki bir anıt ağaç.

İşte bu güçlü ağaçların çoğu, 100 ila 200 yaşlarında, iyi büyüme gösteren, ancak kökleri sıkışmış, bazen rüzgar nedeniyle hala tehdit altında olan yabani kestane ağaçları bulunmakta.. Slovenya’da Domžale'de sadece rüzgar tarafından tehlike altında olan 100 yıldan fazla kırmızı kayınların bulunduğu küçük bir park da bulunmaktadır. Bu ağaçların yanı sıra ıhlamur, çınar ve birkaç akçaağaç da betona saplandı. Bahsedilen tüm ağaçların bakımı (budanması) Domžale Belediyesi'nin seçilmiş müteahhitleri tarafından yapılmaktadır. Bu ağaçların şehir için çok önemli olduğu öğrenildi.

Sakarya’da Süleymanbey Köyünde 600 ila 700 yıllık olduğu düşünülen çınar ağacı kır yerleşmesi içerisinde olmasına rağmen betona gömülmüş durumdadır.

Peki Ne Yapabiliriz?

Şehirlerdeki güçlü yaşlı ağaçlar iklim değişikliğini azaltmada önemli bir faktördür ve aynı zamanda daha fazla sosyal uyum, sağlık ve esenliğe katkıda bulunur, böylece şehirlerdeki yaşam kalitesini iyileştirir.

Kent ağaçlarının bakımı, şehirleri yönetenler için önemli bir zorluk olmaya devam ediyor ve onlara bakmak, uzun ömürlerini sağlamak, ekosistem potansiyellerini geliştirmek için oldukça önemlidir. Bu yüzden şehirleri inşa ederken, yollar asfaltlanırken yapılması gereken anıt ağaçları ve diğer ağaçları betona gömmeden geniş topaklı peyzaj planlamaları yapılmasıdır. Bu nedenle şehirlerdeki anıt ağaçların çevreleri yeniden düzenlenmeli, yeni açılacak yerleşmelerde ise bu kadim ağaçlara göre düzenlemeler yapılmalıdır. Bu durumda devlete ve belediyelere çok mühim görevler düşüyor. Şehirler planlanırken çevrenin en eski sakinleri olan ağaçlar her zaman dikkate alınmalıdır. 

26 Nisan 2022